Fisharmonia na starej szafie... czyli historia parafii NMP Królowej Polski w Słubicach
Z okazji 70. rocznicy pierwszej misji świętej w Słubicach i przy okazji uruchomienia nowej strony internetowej parafii NMP Królowej Polski w Słubicach, tj. www.slubicecm.pl warto pokusić się o sporządzenie rzetelnego przyczynku do historii tej najstarszej słubickiej parafii. Erygowana 16 lutego 1948 r., od początku prowadzona jest przez Księży Misjonarzy ze Zgromadzenia Misji św. Wincentego à Paulo w Krakowie. Kroniki parafialne oraz monografia „Słubice 1945-1995” pod redakcją prof. Marii Rutowskiej zawierają w tym względzie pewne nieścisłości faktograficzne, a błędy te nierzadko powielane są później w szkolnych wypracowaniach. Stąd zaistniała potrzeba spisania tej historii na nowo, a oto efekty...
Geneza parafii
Po ewakuacji niemieckiej ludności tych terenów, zwłaszcza w styczniu i lutym 1945 r., a także po dotarciu tu Armii Czerwonej w kwietniu 1945 r., do nowo powstałych Słubic zaczęła napływać ludność polska z najrozmaitszych regionów. Byli to w szczególności przesiedleńcy (tzw. „repatrianci”) z dawnych Kresów Wschodnich, m.in. Polesia i ziemi lwowskiej, rzadziej z ziemi wileńskiej, nowogródzkiej, czy stanisławowskiej, które wskutek ustaleń konferencyjnych w Teheranie i Jałcie weszły w skład ZSRR. Byli również przesiedleńcy z Wielkopolski, Mazowsza, Lubelszczyzny i Śląska, a także osoby powracające z robót przymusowych na terenie III Rzeszy. 2 maja 1945 r. około 18.00 do Słubic dotarli pierwsi napływowi Polacy, 24 cywili oraz 28 uzbrojonych milicjantów. Przybyli tu pieszo... z Kowalowa. Pierwsi mieszkańcy zaraz po przybyciu do Słubic widząc, że nie ma tutaj kościoła, uporządkowali dużą salę tzw. ewangelickiego domu wspólnoty przy ul. Mickiewicza 10 (niem. Gemeinschaftshaus, An der Seidenfabrik 11), uroczyście otwartego 30 kwietnia 1899 r. Prace adaptacyjne nadzorował burmistrz miasta a zarazem kierownik miejscowej szkoły powszechnej Józef Mager (1902-1955), zaś powstałą w ten sposób kaplicę poświęcił ks. Maximilian Loboda (1909-1980), urodzony w Trzeciewnicy pod Bydgoszczą kapłan katolickiej parafii pw. Świętego Krzyża we Frankfurcie nad Odrą. Władał on zarówno językiem niemieckim jak i polskim a ze względu na pozytywne usposobienie, jak i bezpośredni kontakt z wiernymi zjednał sobie szybko zaufanie słubiczan.
Na terenie późniejszego miasta Słubice nie było bezpośrednich działań wojennych a przez pierwsze miesiące po zakończeniu wojny to właśnie Maximilian Loboda sprawował opiekę duszpasterską nad katolickimi mieszkańcami Frankfurtu nad Odrą i Słubic. Począwszy od 24 czerwca 1945 r. co kilka, czy kilkanaście dni przechodził tymczasowym mostem na Odrze, wzniesionym na wysokości późniejszej przychodni przy ul. Mickiewicza i udzielał sakramentów, chrztu, spowiedzi, ślubów i namaszczenia chorych. Prowadził też pierwsze uroczystości pogrzebowe dla ludności polskiej, która na swoje potrzeby zaczęła wykorzystywać poniemiecki cmentarz (niem. Dammvorstadt-Friedhof), powstały w 1814 r. na tzw. Wzgórzach Żydowskich i służący lokalnej społeczności do dzisiaj.
Pierwszą Mszę Świętą na terenie powojennych Słubic Loboda odprawił w niedzielę 24 czerwca, pierwszego chrztu udzielił 1 lipca (Janina Maria Offman), a pierwszego ślubu – 19 sierpnia 1945 r. (Jan Maćkowiak i Stanisława Bugier). 14 lipca 1945 r. pierwszymi osobami pochowanymi nowym, polskim już cmentarzu komunalnym po wojnie byli 20-letni milicjant Marian Wójcicki, który zginął przy czyszczeniu broni, a także 14-miesięczna Janina Wołoćko. W II połowie 1945 r. na tejże nekropolii pochowano w sumie 10, a do 1950 r. - łącznie 158 osób.
Radzieccy wojskowi administrujący mostem granicznym na Odrze coraz mniej przychylnie patrzyli na kapłana, który regularnie gościł wśród ludności polskiej a swoimi spostrzeżeniami mógł dzielić się z sąsiednią społecznością niemiecką. Józef Mager nie spoczął jednak aż otrzymał zapewnienie od ks. administratora administracji apostolskiej w Gorzowie Edmunda Nowickiego (1900-1970), że ten do Słubic przyśle polskiego duszpasterza na stałe.
Przyjazd ks. Edmunda Łowińskiego
W czwartek 13 listopada 1945 r., w dniu św. Stanisława Kostki, za polską ludnością zjawił się także pierwszy polski kapłan. Był nim młody i energiczny ks. Edmund Łowiński ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo w Krakowie, a mający za zadanie zbudowanie w Słubicach nowej parafii. 2 grudnia 1945 r., w pierwszą niedzielę adwentu, rozpoczęły się regularne nabożeństwa w słubickiej kaplicy, ale ta szybko okazała się zbyt ciasna na potrzeby wciąż rosnącej liczby ludności. Później służyła m.in. jako dom kultury a kres obiektu przyniosła jego rozbiórka w 2005 r. Na miejsce nowego domu modlitwy szybko upatrzono obszerną salę dawnego domu strzeleckiego (niem. Schützenhaus), prowadzonego do 1945 r. przez Bractwo Kurkowe we Frankfurcie nad Odrą a położonego przy ul. 1 Maja 31 (niem. Crossener Str. 30).
Dom wzniesiony w 1775 r. wraz z dobudowanymi później pomieszczeniami postanowiono odrestaurować i przeznaczyć na kościół oraz plebanię. W latach 1898-1945 przebiegała w tej okolicy linia tramwajowa nr 2. Dzięki wieży wzniesionej w 1912 r. obiekt w dużym stopniu przypominał już kościół. Wcześniej podczas I wojny światowej służył m.in. jako lazaret wojskowy, nieco później wizytował go Adolf Hitler, a pod koniec II wojny światowej przed obiektem wyrosły zapory przeciwpancerne. Historia obiektu i jego otoczenia była więc niezwykle różnorodna.
Adaptacja domu strzeleckiego na potrzeby kościoła
W niedzielę 16 grudnia 1945 r. ks. proboszcz Edmund Łowiński wystąpił z pismem do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Słubicach, aby gremium to na potrzeby parafii przekazało Zgromadzeniu Misjonarzy wspomniany wcześniej budynek przy ul. 1 Maja 31. Zgodę podpisał przewodniczący MRN w Słubicach Józef Mager, wybrany na tę funkcję 8 grudnia 1945 r. Z wielkim zapałem i wysiłkiem przystąpiono szybko do uporządkowania przyszłego kościoła. Przy ofiarności lokalnego społeczeństwa i przychylnej Kościołowi części miejscowych władz budynek został odnowiony i dostosowany do sprawowania kultu katolickiego i liturgii, wtedy jeszcze nadal po łacinie.
Ołtarz z drzewa sosnowego według projektu inż. Władysława Drewsa wykonano w Fabryce Mebli w Świebodzinie, lożę dostosowano na potrzeby chóru z filharmonią, a na szczycie wieży zamontowano krzyż. Do czasu zainstalowania organów organista Juliusz Górecki grał na zdobycznej fisharmonii, umieszczonej na przewróconej szafie, by fisharmonia w sposób ten była lepiej widoczna... W niedzielę 3 listopada 1946 r. obiekt tak przygotowany na nowy kościół poświęcił uroczyście administrator apostolski w Gorzowie Wielkopolskim. ks. Edmund Nowicki.
Kościół słubicki jest dużą halą, a dwa rzędy po sześć filarów tworzą nawy boczne. Sala modlitwy to dawna sala zabawowo-widowiskowa o długości 30 m, szerokości 18 m i wysokości 8 m. Prezbiterium na podwyższeniu (dawna scena) ma 7 m szerokości i 4 m głębokości. Przed kościołem znajduje się duży hol o wymiarach 10 m x 8,5 m, a obok mieści się kaplica św. Franciszka z Asyżu. Kościół może pomieścić ok. 3 tys. osób, posiada naturalne doświetlenie - 14 okien, po 7 z każdej strony o wymiarach 2,3 m x 1,5 m, w których dopiero niedawno pojawiły się kolorowe witraże. Zbudowano także przestrzenny chór organowy - przebudowany w czasie kapitalnego remontu w 1972 r. - wsparty na 4 filarach. W nawie głównej stoją dwa rzędy ławek, razem 36 sztuk, zaprojektowane przez p. Karasiewicza i wykonane w 1947 r. Do tego czasu wierni musieli przynosić ze sobą krzesła z pobliskich ogródków działkowych. W ołtarzu głównym umieszczono obraz Matki Boskiej Częstochowskiej - kopię obrazu jasnogórskiego wykonaną przez p. Witczaka oraz dwa kolejne wizerunki autorstwa mieszkańca Słubic Idziego Dębnickiego: obrazy św. Wincentego à Paulo (1581-1660, założyciela Zgromadzenia Księży Misjonarzy) i św. Katarzyny Labouré (1806-1876, siostry miłosierdzia, kanonizowanej w 1947 r.). Ponadto w kościele umieszczono obraz Serca Pana Jezusa, a na wieży umieszczono dzwon, który według relacji Stefana Chmielewskiego przywieziony tu został z poewangelickiego kościoła w Lisowie.
Powołanie Rady Parafialnej i poświęcenie kościoła
We wtorek 15 stycznia 1946 r. do Słubic przybyły siostry miłosierdzia ze Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo, które pomagały księżom w prowadzeniu lekcji religii , prowadziły ochronkę „Caritas” i kierowały Stowarzyszeniem Dzieci Maryi (w 1948 r. liczyło aż 75 członków). Do aktywności kościelnej należały jeszcze chór kościelny (10 osób), Żywy Różaniec (360 osób) i wiele innych. W kwietniu 1946 r. oficjalnie nie było jeszcze samej parafii, ale powstała już pierwsza 5-osobowa Rada Parafialna w Słubicach w składzie: Józef Mager (przewodniczący), Edward Bąk, Stefan Chmielewski, Józef Karasek oraz Piotr Marganiec.
W poniedziałek 22 kwietnia 1946 r. poświęcony został pierwszy kościół filialny pw. św. Józefa w Rybocicach. Kolejny kościół filialny w Biskupicach Starych został ofiarowany parafii dopiero w 1959 r. przez Urząd do Spraw Wyznań, a kościół filialny w Lisowie w 1961 r. i poświęcony w czwartek 25 października 1962 r. W czwartek 30 maja 1946 r. do Słubic przybył kolejny kapłan, ks. Alfons Michalski. W niedzielę 3 listopada 1946 r. nastąpiło oficjalne poświęcenie kościoła, a kazanie podczas pontyfikalnej sumy wygłosił kanclerz kurii gorzowskiej ks. Jan Zaręba. Przy okazji zorganizowano pierwszą po wojnie uroczystość bierzmowania na ziemi słubickiej dla 510 osób z najbliższej okolicy.
W dniach 9-19 marca 1947 r. w Słubicach odbyły się pierwsze Misje Święte, prowadzone przez księży ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy, a 8 i 9 sierpnia 1949 r. - pierwsza wizyta kanoniczna, przeprowadzona przez ks. Mariana Sawickiego, dziekana Dekanatu Rzepińskiego.
Erygowanie parafii i wytężona walka państwa z Kościołem
16 lutego 1948 r. dekretem Kurii Administracji Apostolskiej w Gorzowie Wielkopolskim została erygowana parafia NMP Królowej Polski w Słubicach. Pierwszym proboszczem został ks. Edmund Łowiński. Funkcję proboszcza parafii pw. NMP Królowej Polski w Słubicach obejmowali potem kolejno: ks. Józef Włodarczyk (1948-1958), ks. Tadeusz Schweichler (1958-1961), ks. Joachim Kowalski (1961-1971), ks. Antoni Tyszka (1971 - 1975), ks. Stanisław Matuszewski (1975-1981), ks. Marian Pawlos (1981-1987), ks. Czesław Surówka (1987-1989), ks. Edward Batko (1989-1992), ks. Aleksander Bandura (1992-1998), ks. Adam Kaganek (1998-2004), ks. Andrzej Gerej (2004-2013) i ks. Tomasz Partyka (od 2013 r.).
W październiku 1948 r. Józef Mager musiał całkowicie opuścić szeregi PPS. Znalazł się w gronie 45 osób ze Słubic, które pod pretekstem „wrogiej działalności przeciwko klasie pracującej” czy „odchyleń prawicowych” zostały usunięte z grona członków partii. Oprócz niego byli to m.in. Stefan Chmielewski, Kazimierz Durak oraz Stanisław Olszowski. Dlaczego tak bezpardonowo złamano karierę publiczną człowieka mocno zasłużonego dla Słubic? Na pewno nie wszyscy przychylnie odbierali aktywność Magera w Radzie Parafialnej NMP Królowej Polski w Słubicach. Polska okresu stalinowskiego promowała laickość państwa, przygotowywano się do powołania PZPR, a profil osobowy Magera nie wpisywał się do końca w jej założenia. Co ciekawe, ojciec Józefa - Jan (1864-1939) miał wcześniej podobne zasługi – był przewodniczącym Rady Parafialnej i Komitetu Budowy Kościoła pw. św. Floriana w Wirach (Wielkopolska).
W dniach 17-18 września 1956 r. generalnej wizyty kanonicznej dokonał ks. infułat Zygmunt Szelążek, który w protokole powizytacyjnych zachwalał pracowitość i zaradność ks. proboszcza Józefa Włodarczyka i ks. wikarego Bronisława Tomczyka.
W piątek 3 maja 1957 r. słubiczanie złożyli tzw. śluby jasnogórskie, czyli odmówili oficjalną modlitwę w formie ślubów złożonych Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, a napisanych przez prymasa Stefana Wyszyńskiego podczas uwięzienia w klasztorze sióstr nazaretanek w Komańczy.
W sobotę 2 września 1961 r. z Bydgoszczy do Słubic przybył nowy proboszcz ks. Joachim Kowalski, który w 1963 r. obchodził jubileusz 50-lecia kapłaństwa a w 1965 r. dokonał znaczących zmian wnętrza kościoła. Podjęte w latach 60. prace remontowe kontynuował kolejny proboszcz ks. Antoni Tyszka, którego staraniami zakupione zostały m.in. nowe organy, które są dziełem żarskiego organmistrza Gustawa Heinz'a. W pomieszczeniach parterowych, będących drugą siedzibą zamkniętej 13 lipca 1962 r. ochronki „Caritas”, powstały mieszkania dla księży.
Słubickie peregrynacje obrazu Matki Boskiej w kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej odbywały się od 31 października do 2 listopada 1962 r., 30 lipca 1983 r. i 5-6 listopada 1991 r., przy czym każde z tych wydarzeń gromadziło po kilka tysięcy wiernych. W 1965 r. świętowano 20-lecie polskiej posługi kapłańskiej na tzw. Ziemiach Odzyskanych a w 1966 r. w całym kraju uroczyście obchodzono 1000-lecie Chrztu Polski, czego kulminacją była Msza Święta na Jasnej Górze w dniu 3 maja 1966 r.
Nowa diecezja gorzowska i podział parafii
Spory przełom w dotychczasowej administracji kościelnej przyniosła bulla papieża Pawła VI pt. „Episcoparum Poloniae”, która ustanowiła 6 nowych diecezji na ziemiach zachodnich, m.in. diecezję gorzowską, a jej pierwszym biskupem został ks. Wilhelm Pluta (1910-1986). 3 maja 1981 r., tj. podczas tzw. festiwalu „Solidarności” a krótko przed trudnymi czasami stanu wojennego na Placu Bohaterów w Słubicach została odprawiona uroczysta Msza Święta, podczas której to po raz pierwszy od kilkudziesięciu lat połączono obchody kościelne ku czci NMP Królowej Polski z zakazanym świętem Konstytucji 3 Maja. Mszę odprawił ks. proboszcz Stanisław Matuszewski. W związku z rosnącą liczbą ludności na ziemi słubickiej zdecydowano się na okrojenie słubickiej parafii na rzecz przyszłej parafii pw. Ducha Świętego w Słubicach, erygowanej ostatecznie w niedzielę 2 października 1988 r. Stosowne granice wyznaczono w czwartek 12 marca 1987 r. przy udziale dziekana dekanatu rzepińskiego ks. Mariana Pawlosa. W granicach parafii NMP Królowej Polski pozostało 2500 rodzin z terenu południowych i wschodnich Słubic, a także Biskupic Starych, Biskupic Nowych, Kunic, Kunowic, Rybocic i Świecka.
Poprawę funkcjonowania parafii przyniosły zmiany ustrojowe na przełomie lat 80. i 90. XX w., przywrócenie nauki religii w szkołach 1 września 1990 r. oraz ratyfikowanie konkordatu przez Polskę w 1998 r. Nieopodal kościoła pojawiła się tablica informacyjna w ramach projektu tzw. drogi św. Jakuba. Na przełomie lutego i marca 2010 r. dokonano konserwacji krzyża misyjnego, stojącego na co dzień przed wejściem do kościoła. Przy kościele powstała organizacja pożytku publicznego Hospicjum Domowe św. Wincentego a à Paulo w Słubicach. W 2013 r. do kościoła wprowadzono relikwie s. Faustyny Kowalskiej i Ojca Świętego Jana Pawła II, co upamiętnia tablica zawieszona w maju 2013 r. na fasadzie kościoła: „W roku wiary. Za pontyfikatu Papieża Franciszka ta świątynia stała się miejscem kultu i czci świętych: Siostry Faustyny i Jana Pawła II, których relikwie zostały uroczyście intronizowane pod przewodnictwem J.E. Ks. Abpa Tadeusza Gocłowskiego oraz J.E. ks. bpa Pawła Sochy”.
autor: Roland Semik
